Phóng viên: Thưa bà, vì sao nạn nhân của QRTD nơi làm việc vẫn hiếm khi lên tiếng dù họ là người đã trưởng thành và Việt Nam đã có điều luật, nghị định, có bộ quy tắc ứng xử về QRTD tại nơi làm việc?

Tiến sĩ Khuất Thu Hồng: Im lặng là lựa chọn của hầu hết nạn nhân của QRTD bởi ngay lúc đó, họ thường tê liệt phản ứng do sợ hãi hoặc bối rối, xấu hổ, lo ngại nhiều người biết, sợ mất việc, sợ bị hiểu lầm, sợ mang tiếng, sợ hôn nhân hay tình yêu đổ vỡ... Trong nhiều tình huống, nạn nhân còn sợ cả những người không quấy rối, đặc biệt là những người cùng giới. Sự nghi ngờ, đổ lỗi, lên án, cô lập là điều mà các nạn nhân sợ nhất. Khi vụ việc vỡ lở hoặc khi bị tố cáo, những kẻ quấy rối thường chối bay chối biến. Họ thường nói mình không cố ý, mình bị hiểu lầm…

 

Trên thực tế, thủ phạm luôn đánh tráo khái niệm, dẫn dắt theo hướng hành vi QRTD là “sự quý mến”, “sự quan tâm” dành cho nạn nhân. Có kẻ còn biện bạch rằng “vì cô ấy quá hấp dẫn” hay “tôi không kiềm chế được tình cảm của mình vì cô ấy quá duyên dáng”. Trong các nghiên cứu của tôi, câu thành ngữ Làm hoa cho người ta hái, làm gái cho người ta trêu được những người tham gia khảo sát trích dẫn rất nhiều lần để giải thích cho hành vi QRTD. Hầu hết nạn nhân của QRTD, tấn công tình dục, kể cả cưỡng hiếp thường khó có hoặc lưu giữ bằng chứng.

* Hình như theo cách gọi của bà, đổ lỗi là yếu tố hậu thuẫn cho “văn hóa bịt miệng”?

- Đúng, vì nói ra, chưa chắc vụ việc sẽ được xử lý thỏa đáng, nhưng nạn nhân lại phải nhận ngay những lời buộc tội “không có lửa sao có khói”, “ai bảo ăn mặc hớ hênh, khêu gợi”, “ai biểu lả lơi, đàn đúm”, hoặc “ngu cho chết, con gái phải liệu mà giữ thân”… Định kiến hẹp hòi còn vu cho nạn nhân chính là chủ thể mồi chài, cốt để đánh bóng tên tuổi hoặc “ế mà cứ ảo tưởng”. Định kiến từ trong gia đình sẽ lấy đi điểm tựa của nạn nhân ngay khi họ cần nhất sự an ủi, động viên.

Đổ lỗi cho nạn nhân là bóp chết công lý từ trong trứng nước. Đổ lỗi còn nghiêm trọng hơn chính tội ác mà nạn nhân đã trải qua. Đổ lỗi khiến cho cái ác nhởn nhơ, đắc chí và ít nhiều tác động đến công tác điều tra, xét xử.

Tôi đã bị cảm giác sợ hãi, tủi hổ, tức giận, ghê sợ, phẫn nộ… giày vò, ám ảnh dai dẳng sau mỗi lần bị QRTD, tấn công tình dục. Mãi sau này, khi đã nghiên cứu về chủ đề này, đã dày dạn hơn với cuộc đời, tôi mới hiểu là mình không có lỗi và thôi tự trách móc.

* Để có sự thay đổi tích cực, chúng ta cần làm gì, thưa bà?

- Nạn nhân (đa số là nữ giới) có thể bị đồng nghiệp, sếp, khách hàng, đối tác và cả những người không quen biết quấy rối, ở văn phòng, công sở, nhà máy, bãi gửi xe, nhà vệ sinh công cộng… Họ có thể bị trêu ghẹo, tán tỉnh, sàm sỡ, sờ soạng, thậm chí tấn công tình dục, bị đồng nghiệp ganh ghét, bạn đời ngờ vực, ghen tuông, cha mẹ mắng mỏ, chất vấn. Do vậy, không ít người đã tự nhủ “sống để bụng, chết mang theo”.

Để có sự thay đổi, mỗi người cần nâng cao nhận thức về những cách ứng xử đúng mực, cách tôn trọng người khác, ranh giới của các mối quan hệ, đặc biệt là sự đồng thuận. Mỗi người cũng cần biết cách tự bảo vệ và tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần thiết. Các cơ quan, doanh nghiệp cần phải thực hiện nghiêm quy định trong Bộ luật Lao động năm 2019 về phòng, chống QRTD ở nơi làm việc bằng cách tổ chức truyền thông về chủ đề này cho người lao động, xây dựng và ban hành các quy định về phòng, chống QRTD và quy trình xử lý các vụ QRTD, bố trí nhân sự giải quyết các khiếu nại về QRTD.

Nếu không muốn giúp, đồng hành được, những người có liên quan đừng gây thêm đau khổ cho nạn nhân. Thay đổi phải bắt đầu từ rào cản nặng nề nhất trong tiến trình kiến tạo môi trường làm việc và sinh sống lành mạnh, đó là ngưng đổ lỗi cho nạn nhân.

Sự đổ lỗi khiến nhiều người nghĩ rằng, chỉ có những người “không đứng đắn”, hoặc “xui xẻo” mới bị quấy rối, xâm hại, còn mình cứ ăn mặc kín đáo, phong cách đoan chính, giao tiếp chừng mực thì sẽ không bao giờ gặp “dê xồm”, “yêu râu xanh”. Đó là suy nghĩ sai lầm. Thực tế là, lứa tuổi nào, giới tính nào, vị trí nào, ngành nghề nào cũng có thể bị QRTD. Ngừng đổ lỗi sẽ giúp nạn nhân có thêm dũng khí để đi tìm công lý. Công lý ấy là cho tất cả chúng ta trong hiện tại và tương lai.

* Xin cảm ơn bà.

Tô Diệu Hiền (thực hiện)